Anasayfa » Yazılarım » Marka Konuları »
Turizmin gelişmesi için neler yapılabileceği konusundaki ilk yazımda, “markalaşma” kavramının turistik bölgelere ve sektöre ne gibi faydalar sağlayabileceğinden bahsetmiştim. Söz konusu yazıma buradan ulaşabilirsiniz.
Bu yazımda ise turizm sektörünün “coğrafi işaret” tescilleri vasıtasıyla geliştirilmesi konusundaki tespitlerimi ve fikirlerimi sizlerle paylaşmak isterim.
Coğrafi işaret tescili ne demektir?
Coğrafi işaret kavramı; bir ürünün nitelikleri, özellikleri ve bilinirliği gibi temel kıstasları itibariyle belirli bir coğrafi yer/konum ile özdeşleşmiş olduğunu tescil etmek için kullanılır. Menşe unvanı/adı ve mahreç işareti olarak iki yaygın türü bulunmaktadır.
Menşe unvanı/adı kavramı ile kastedilen, söz konusu ürünlerin esasen içinde üretildikleri coğrafi çevre/yer/konum ile “birebir bağlantılı” durumda olmasıdır. Şöyle daha net açıklayabilirim: Menşe adına konu olacak bir ürünün hem hammadde tedariki hem de ürünün tüm işlenme ve üretim aşamalarının aynı coğrafi yerde gerçekleşmesi gerekir.
Mahreç işareti kavramında ise konu olacak ürünün hammaddesinin tedariki, işlenmesi ve üretimi gibi aşamalarından en az bir tanesinin söz konusu coğrafi yerde gerçekleşmesi yeterlidir.
Coğrafi işaret tescilli ürünler turizm sektöründe nasıl kullanılabilir?
Belirli bir bölgede yetiştirilen – üretilen bir tarımsal ürün coğrafi işaret olarak tescil edilebileceği gibi, yine belirli bir yöredeki insanların becerileri ve geleneksel yöntemler ile ürettikleri herhangi bir gıda ürünü, çeşitli kumaş dokuma, tekstil, el sanatı, maden işlemesi vb. ürünler de coğrafi işaret olarak tescil edilebilmektedir.
Coğrafi işaret tescilli ürünlerin paketleri / ambalajları üzerinde, bu ürüne ilişkin özel bir logo ile resmi coğrafi işaret amblemi kullanılması da mümkündür. Bu sayede ürünlerin tüketici açısından farkındalığının ve bilinirliğinin arttırılması sağlanabilir.
Yurtdışında coğrafi işaret tescilli ürünlere ilişkin bazı örnekler
İlk olarak, Meksika ve Kolombiya gibi gastronomi turizmiyle bağlantılı iki ülkedeki coğrafi işaret tescilli ürünlerden bahsetmek isterim. Kolombiya için “kahve”, Meksika içinse “tekila” içeceği bunlara ilişkin en çok bilinen örneklerdir.
Meksika’nın Tekila kenti civarındaki volkanik topraklarda “agave tequilana Weber” isimli agave bitkisi yetiştirilmektedir. Bu bitkilerin özlerinin fermente edilmesi sonucu tekila içeceği üretilmektedir. Yaklaşık 200 yıldır bu bölgede üretilmekte olan tekila içeceği, Meksika’da 1974 yılından itibaren Menşe unvanı olarak coğrafi işaret tescili ile korunmaktadır. Tekila içeceği dünya çapında üne sahip olan bir üründür.
Buna benzer şekilde, Slovenya’daki “Idrija dantelleri” isimli tekstil ürünleri ve Meksika’daki “Olinala” isimli el sanatı ürünler, turizmi ile el sanatları arasındaki bağlantıyı simgeleyen coğrafi işaret tescilleri olarak belirtilebilir.
Güney Afrika’da “Rooibos çayı” ve Fas’ta “argan yağı” coğrafi işaret tescilli ürünlerin, bu bölgelerin tanınmasına, turizmine ve nihayetinde ekonomisine sağladığı katkıları da örnek gösterebiliriz.
Aşağıdaki galeride bahsettiğim ürünlere ilişkin görselleri bulabilirsiniz (Fotoğraflara tıklayarak büyütebilirsiniz).
(Kaynak:AlejandroLinaresGarcia, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons)
Türkiye’de coğrafi işaret tescilli ürünler
TÜRKPATENT kurumu ülkemizde Coğrafi İşaret tescilleri konusundaki tek yetkili devlet kurumudur. TÜRKPATENT verilerine göre (2021) ülkemizde 900 adet tescilli ve 726 adet başvuru halinde olan coğrafi işaret dosyası bulunmaktadır.
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 34. Maddesinde “menşe adı”, “mahreç işareti” ve “geleneksel ürün” adı kavramlarına ilişkin tanımlar yer almaktadır. Buna ilişkin kanun maddesindeki hükümleri aşağıda alıntı olarak sizlere sunuyorum:
MADDE 34-
(1) Coğrafi işaret; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, aşağıda belirtilen özelliklerine göre menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir:
a) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşerî unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan adlar menşe adıdır.
b) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlar mahreç işaretidir.
(2) Coğrafi bir yer adı içermese dahi birinci fıkrada yer alan şartları taşıyan bir ürünü belirtmek için geleneksel olarak kullanılan, günlük dilde yerleşmiş ve coğrafi bir yer adı içermeyen adlar da menşe adı veya mahreç işareti olabilir.
(3) Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlaması hâlinde geleneksel ürün adı olarak tanımlanır:
a) Geleneksel üretim veya işleme yöntemi yahut geleneksel bileşimden kaynaklanması.
b) Geleneksel hammadde veya malzemeden üretilmiş olması.
Ülkemizin çeşitli yörelerinde üretilen tarımsal ürünler, gıda ürünleri, hatta çeşitli kumaş dokuma, tekstil, el sanatı, maden işlemesi ürünler de coğrafi işaret olarak tescil edilebilmektedir.
TÜRKPATENT tarafından oluşturulan “Coğrafi İşaretler Portalı” internet sitesinden Türkiye’de coğrafi işaret tesciline veya başvurusuna konu olan tüm ürünler hakkında bilgi edinmek mümkündür. Bu platformda ürün bazında, şehir bazında ve coğrafi işaret türü bazında ülkemizdeki coğrafi işaret verilerine ulaşabilmekteyiz.
Türkiye’de coğrafi işaret istatistikleri
İstatistiklere baktığımızda, ülkemizde coğrafi işaret tescili sahipliği konusunda 278 adet dosya ile “Ticaret ve Sanayi odalarının” birinci sırada olduğunu, bunu 272 adet ile “belediyelerin” takip ettiğini görmekteyiz.
Tescilli ürünlerin %66’sı “Mahreç işareti” olarak, %33’ü ise “menşei adı” olarak kaydedilmiş durumdadır.
Tescilli ürünlerin ürün kategorilerine göre dağılımına baktığımızda ise %25 ile “işlenmiş ve işlenmemiş meyve ve sebzelerin” ilk sırada yer aldığını görüyoruz. Bunu %22 oranında “yemekler ve çorbaların” takip ettiğini görmekteyiz. Üçüncü sıradaki kategori ise %16,8 ile “fırın ve pastacılık mamulleri ve tatlılar” olarak yer almaktadır.
(Kaynak: TÜRKPATENT)
(Kaynak: TÜRKPATENT)
İl bazında ise Gaziantep 69 adet tescil ile coğrafi işaretler konusunda lider şehir konumunda. Şanlıurfa 34 adet tescilli ürün, İzmir ise 30 adet tescilli ürüne sahip durumdadır.
Aşağıdaki galeride Gaziantep, Şanlıurfa, İzmir ve Aydın yörelerinden coğrafi işaret tescilli olan ürünlerden bazı örnekleri bulabilirsiniz (Fotoğraflara tıklayarak büyütebilirsiniz – Kaynak: TÜRKPATENT).
Amblem kullanımı
TÜRKPATENT tarafından coğrafi işaret tescili verilmiş ürünlerin üzerinde, yine TÜRKPATENT tarafından sağlanan resmi Coğrafi işaret “amblemlerinin” kullanılması gereklidir.
Bu amblemler 3 türdür: Menşei adı, mahreç işareti veya geleneksel ürün adı amblemleri. Bu amblemlerin kullanımı sayesinde, tüketiciye söz konusu ürünün coğrafi işaret tescili kapsamında korunmakta olan yöresel, geleneksel, vb. özelliklere sahip, orijinal ürün olduğunu bir nevi ispat etmek amaçlanmaktadır.
Coğrafi işaret ürün amblemlerini, ilgili ürünün tescil sürecinin tamamlanmasının ardından TÜRKPATENT internet sitesinden temin edebilirsiniz. Bu amblemlerin uygunsuz, haksız ve yanıltıcı olarak kullanımının 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu gereği cezai yaptırımlara tabi olduğunu da belirtmek isterim.
Avrupa Birliği nezdinde coğrafi işaret tescili mümkün müdür?
En kısa cevap: Evet. Türkiye’de coğrafi işaret tescili olan bir ürününüzü Avrupa Birliği nezdinde tescil ettirmeniz de mümkündür. AB Coğrafi işaret tescil talebi için AB Komisyonu’na başvuru yapılması gereklidir.
AB Coğrafi işaret başvurusu için iki temel şart şunlardır: (1) Ürününüzün yurtiçinde geçerli bir Coğrafi işaret tescili olması, (2) Coğrafi işaret tescilinizin “gıda veya tarım ürünü” kategorisinde yer alması gereklidir.
2021 yılı verilerine göre 7 adet ürünümüz AB coğrafi işaret tescili sahibidir: Antep Baklavası, Aydın İnciri, Aydın Kestanesi, Bayramiç Beyazı, Malatya Kayısısı, Milas Zeytinyağı ve Taşköprü Sarımsağı.
Not: Türkiye’de ve AB kapsamında coğrafi işaret başvuru ve tescil işlemleri konusundaki daha detaylı yazılarımı ileride sizlerle paylaşacağım.
Coğrafi işaret tescili edindikten sonra neler yapılmalı?
Bir ürün için coğrafi işaret tescili edinilmesi kadar tescilden sonraki süreçlerde bu ürünlerin tescildeki şartlara uygunluğunun “denetlenmesi” ve ürünün hem ülkemizde hem de yurtdışında “tanıtılması” gibi konularda yapılacak faaliyetler de önemlidir.
Turizme etkisi açısından özellikle “tanıtım faaliyetlerine” dikkat çekmek isterim. Coğrafi işaret tescilli ürünün her türlü ulusal/uluslararası etkinlik, festivaller ile sektörel fuarlarda (örneğin, gıda ve tarım fuarları vb.) yer alması önemlidir.
Özellikle yurtdışı hedefli reklam ve tanıtım faaliyetleri turistler açısından ürünün bilinirliğinin artmasını sağlayacaktır. Günümüzde özellikle sosyal medya platformları bu tarz tanıtımlar ve reklamlar için oldukça uygun araçlardır.
Özet olarak, ürünlerin tanıtımı ve pazarlaması konularında da en az bu ürünlerin üretim sürecindeki kadar üreticilerin ortak bir çaba harcaması gereklidir. Esasen bu tarz yurtdışı tanıtım ve pazarlama gibi konularda, tescilin sahibi olan üretici birliği, ticaret odası veya belediye vb. gibi kurumların görev üstlenmesi daha uygun olur.
Ülke turizmine katkısı için…
Ülkemizdeki coğrafi işaret tescilli ürünlerin çoğunluğunun gıda ve tarım ürünleri olduğu dikkate alınırsa, özellikle gastronomi turizmi ve kırsal-agro turizm gibi konularda daha fazla ilgi çekeceğini düşünmekteyim.
Dolayısıyla yöresel ürünlerin Coğrafi İşaret tescili ile korunması sayesinde, bu ürünlerin hem yurtiçi tüketici açısından hem de yabancı turistler açısından farkındalığının ve bilinirliğinin arttırılması sağlanabilir. Bu sayede de ülkemizin turizm sektörünün ve dolayısıyla turizm gelirlerinin arttırılmasına katkı sağlanmış olacaktır.
Sonuç olarak…
Coğrafi işaretler, yukarda belirttiğim özelliklerinden dolayı dünyada özellikle kırsal turizmin gelişmesi için önem arz eden kavramlardır. Coğrafi işaret ile tescilli yöresel tarım ürünleri, geleneksel gıda ürünleri ve el sanatları gibi ürünlerin sahibi olan bölgelerin turistik değeri de hızla artacaktır.
Zira coğrafi işaret tescilli ürünleri bulunan bölgeler, tüketiciler ve turistler tarafından yöreye özgünlük ve kalite olarak algılanacaktır. Bu sayede de hem bu yörenin ziyaretçi sayısı artacaktır hem de söz konusu yöresel ürünlerin yeni pazarlardaki ticaret imkânı artacaktır.