Tarımsal üretimin temel taşlarından birisi topraktır. Toprak, bitki büyümesi için gerekli olan tipik makro ve mikro besinleri içerir. Su toprakta dolaşırken bu besinleri de bitkilerin köklerine taşır.
“Topraksız Tarım” demek, en basit anlatımıyla toprak kullanmadan, farklı bir yetiştirme ortamında bitkilerin yetiştirilmesi olarak açıklayabiliriz. Yani besin ve gübre gibi maddeler ile oksijen, bitkinin köklerine toprak olmadan ulaştırılır.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan 3 topraksız üretim sistemi var:
Hidroponik (Hydroponics), Aeroponik (Aeroponics) ve Akuaponik (Aquaponics) sistemler olarak bilinirler. Bu sistemlerin açıklamalarını çok kısaca belirtiyorum aşağıda:
- Hidroponik sistemde; toprak yerine çakıl, vermikülit, taşyünü, talaş, Hindistan cevizi lifi vb. içeren bir ortamda, bitki büyümesi için gereken tüm besin elementlerini sağlayan besin çözeltisi kullanılarak bitki yetiştirilir.
- Aeroponik sistem ise havada asılı duran bitki köklerine hidroponik çözelti püskürtülmesi (sisleme) yöntemi kullanılır. Aeroponik, korumalı yapılar içinde uygulanır ve ıspanak, marul vb. gibi yapraklı sebzeler için uygundur.
(Kaynak: Makampanda, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons)
- Akuaponik sistemlerde ise aynı su kaynağı kullanılarak hem balık, kerevit, karides gibi sucul hayvanlar hem de bitkiler bir arada yetiştirilirler. Bu ortamdaki sucul hayvanlar bitkiler için besin ve gübre sağlama işlevi görürken, bitkiler ise kökleri vasıtasıyla sucul hayvanlar için ortamdaki suyu filtre etmiş olurlar.
Topraksız tarım ile hangi bitkiler yetiştirebilir:
Genel olarak bahçecilikte yetiştirilen her türlü bitki topraksız yetiştirilebiliyor. En yaygın olanları marul, domates, çilek, biber ve hıyardır.
Genel olarak topraksız tarımın avantajları şu şekilde belirtiliyor:
- Daha hızlı bitki büyümesi ve verim
- Su ve besin kullanımından tasarruf
- Kontrollü bir ortamda yetiştiricilik yapılabilmesi (yani bitkilerin kuşlar ve zararlı böcek türlerinden, meteorolojik olumsuz koşullardan korunabilmesi)
- Daha az yer-arazi kullanılabilmesi (mesela yatay yerine dikey sistemler yapılması ve yer tasarrufu)
Tüm avantajlarının yanı sıra bu sistemlerin dezavantajları da şöyle belirtiliyor:
- Tesis ve ekipman yatırımının maliyetinin yüksek olması,
- Sistemin elektrik tüketimine göre elektrik maliyetinin yüksek olabilmesi
- Bu tarz sistemlerin kurulması ve işletilmesinin belli bir teknik bilgi gerektirmesi.
Özetlemek gerekirse, topraksız tarım teknolojileri oldukça yenilikçi sistemler olarak görülüyor. Fakat bunlar için uygun yapılar ve sistemin kurulması, topraksız ortamda yetiştiricilik için gerekli besin ve substratların sağlanması gerekiyor. Ayrıca bu tarz bir yetiştiricilik için uygun teknik bilgilere sahip insan kaynaklarına ihtiyaç olduğunu da unutmamak gerekir. Yani başlangıç yatırımı yüksek maliyetlere ulaşabilir ve sistemin sürdürülebilirliği için de bahsettiğim diğer maliyetler karşımıza çıkıyor.
Ancak topraksız tarım konusunda düzenli şekilde devlet teşvikleri ve eğitim faaliyetleri olursa, topraksız tarımın yaygınlaşması ve ticari başarı elde etmesi sağlanabilir diye düşünüyorum.