Gümrüklerde sahte ürünleri engellemek için ne yapılabilir?

Sahte ürünlerin ticareti, dünya genelinde hem üreticilerin hem de ülke ekonomilerinin üzerinde ciddi olumsuz etkisi olan bir gerçektir. Peki orijinal – gerçek ürünlerin & eserlerin sahipleri sahte ürün ticaretine karşı haklarını nasıl koruyabilirler?

Bu sorunun cevabı için öncelikle iki temel koşula bakalım:

• İlgili ürün / eserin “sınai ve fikri mülkiyet hakkı” kapsamında tescil edilmiş olmalı
• Söz konusu tescilli ürün / eser için “gümrük koruması” başvurusu yapılmış olmalı

Öncelikle ilk maddedeki “sınai ve fikri mülkiyet hakkı” konusuna bakalım:

“Sınai Mülkiyet” Hakları kavramı, marka, patent, tasarım, coğrafi işaretler ve entegre devrelerin topoğrafyaları gibi konuları kapsar. “Fikri Mülkiyet” ise daha genel anlamda edebiyat, müzik, sanat ürünleri gibi eserler için hak sahibi olmayı ifade eder.

Dolayısıyla, ihracat veya ithalata konu ürünleriniz, marka – patent – tasarım ya da telif hakkı kapsamında tescilli ise gümrük koruma başvuru yaparak, gümrüklerde taklit ürünlerin-eserlerin tespit edilmesini ve durdurulmasını sağlamanız da mümkündür.

Dünyada birçok ülkede ve Türkiye’de yukarıda bahsettiğim haklarınızı öne sürerek, “gümrük koruma” başvurusu yapabilirsiniz.

• • Türkiye’deki “gümrük koruma” durumuna bakarsak:

Türkiye’de Gümrük Kanunu (4458 sayılı) ve Gümrük Yönetmeliği kapsamında sınai ve fikri mülkiyet haklarının gümrüklerde korunmasına ilişkin yasal mevzuat bulunmaktadır.

Türkiye’de gümrük idareleri, hak sahibinin başvurusu üzerine veya kendilerine kanunen verilmiş olan yetkiye dayalı olarak, şüpheli ürünün gümrük işlemlerini durdurmaya ve eşyaya el koymaya yetkilidir.

Türkiye’de “gümrük koruma” talebi nasıl yapılır? Maddeler halinde kısaca açıklamaya çalışayım:

• T.C. Ticaret Bakanlığı online alt yapısı kullanılarak, elektronik imza ile “Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları Programı” üzerinden başvuru yapılır.
• Başvurunun, ilgili “sınai ve fikri mülkiyet hakkının” sahibi tarafından veya vekâletname ile yetki verdiği bir uzman-vekil aracılığıyla veya yasal temsilcisi – distribütörü aracılığıyla yapılması mümkündür.
• Başvuru sırasında sunulması gereken bazı bilgi ve belgeler bulunmaktadır. Örneğin; hak sahibi iletişim bilgileri, sahip olduğunuz hak türü, buna ilişkin tescil bilgileri ve belgeleri, orijinal ürüne ilişkin teknik bilgiler ve görseller, sahte–şüpheli ürünlere ilişkin açıklama ve varsa sahte ürüne ilişkin görsel – teknik bilgileri içeren evraklar sisteme yüklenir.

Söz konu başvuru incelenir ve kabul edilirse, başvurunuz Türkiye’deki tüm gümrük idarelerince görülebilir. Başvuruların geçerlilik süresi bir yıldır. Süre sonunda koruma yenileme talebi yapılarak birer yıllık sürelerle uzatılması mümkündür. Başvuru sürecinin daha sağlıklı olması adına bir uzmandan yardım almanızı tavsiye ederim.

Eğer gümrük koruma başvurunuz varsa, gümrük yetkilileri şüpheli ürünleri tespit ettiklerinde bu ürünleri gümrükte durdurur. Ardından bu kararı gümrük koruma sistemine kayıtlı olan hakkın sahibine veya yetkilendirdiği temsilcisine e-posta veya faks ile bildirirler.

Eğer gümrük koruma başvurunuz yoksa, gümrük görevlileri yasal yetkilerine istinaden şüpheli gördükleri ürünleri 3 iş günü süresince durdurabilirler. Fakat bu 3 iş günü içinde hak sahibinin hemen gümrük koruma başvurusu yapması ve başvurusunun kabul edilmesi gerekmektedir. Bu sürecin kısalığını dikkate alırsak, tescilli ürünler için gümrük koruma başvurusunun daha önceden yapılmasını tavsiye ederim. 

Peki, şüpheli ürünler gümrükte durdurulup, hak sahibi bilgilendirildikten sonraki süreçte neler yapılıyor, çok kısa ona da değineyim:

Hak sahibi tarafından 10 işgünü içinde yetkili mahkemede dava açılması ve ihtiyati tedbir kararı alınması veya öncelikle bir mahkemeden ihtiyati tedbir kararı alınması ve kararının alındığı tarihten itibaren 10 işgünü içinde yetkili mahkemede dava açılması gerekir. Haklı bir mazeret sunulursa ek süre talep edilebilir. Fakat el konulan ürünler bozulabilir nitelikte ise bu süreler sadece 3 işgünü oluyor. Ardından mahkeme kararına göre ürünlerin imhası mümkün olabilir. Bu tarz yurtiçi mahkeme süreçlerini uzman bir avukat ile takip etmenizi öneririm.

• • Şimdi de dünyadaki “gümrük koruma” durumuna biraz bakalım:

Birçok ülkede sınai mülkiyet haklarının gümrüklerde korunması mümkündür. 

Yurtdışında gümrük koruma başvurusu yapmak için ilk şart, ilgili ülkede söz konusu ürünün marka / patent / tasarım haklarının en az bir tanesinin tescilli olmasıdır. Kanun ve kurallar ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilir fakat uluslararası boyutta gümrük koruma için en yaygın olan koşul marka tescilidir.

Marka konusunu baz alarak yurtdışı için bir örnek vereyim:

Türkiye’de adınıza tescilli markalı ürünlerinizi Rusya’ya ihraç ediyorsunuz ve taklitlerine karşı Rusya’da gümrükte korunmasını istiyorsunuz. Bunu talep edebilmeniz için öncelikle markanızın Rusya’da geçerli bir tescili olması gereklidir. Yani eğer başka bir ülkede marka tesciliniz varsa veya ilgili ülkeyi (bu örnekteki Rusya) içermeyen bir “uluslararası marka” tesciliniz varsa, bunları öne sürerek ilgili ülkede gümrük başvurusu yapamazsınız. Dolayısıyla markanız Rusya’da tescilli ise buna ilişkin bilgi ve belgeler ile ilgili ülkenin resmi kurumlarının talep edeceği diğer bilgi ve belgeler sunularak gümrük koruma başvurusu yapılabilir.

Özetlemek gerekirse; eğer ürünleriniz için yurtdışında sınai mülkiyet hakkı sahibiyseniz, her ülke için değişken prosedürler ile çeşitli bilgi ve belgelerin resmî kurumlara sunulması suretiyle gümrük koruma başvurusu yapılabilir. Başvurunuz kabul edilirse, aynen Türkiye’de olduğu gibi şüpheli ürünlerin ilgili ülkede gümrüklerde durdurulması mümkün olacaktır. Özellikle yurtdışında gümrük koruma başvurularının uygun şekilde yapılması ve takip edilebilmesi için yurtdışı marka uzmanlarından yardım almanızı tavsiye ederim.