Anasayfa » Yazılarım » Genel Konular »
Yaşamakta olduğumuz bu dönem, “gıda” ve “gıdaya erişim” kavramlarının insanlar için ne kadar hayati önem taşıyan kavramlar olduğunu bize çok daha net olarak göstermekte.
İnsan hayatı için bu kadar büyük önem taşıyan gıdanın, tarım ürünü olarak hasat edilmesinden başlayarak, gıda sanayinde işlenmesi ve en son olarak perakende satış noktasında nihai tüketiciye ulaşmasına kadar tüm aşamalarında yaşanabilecek kayıp ve israflara karşı bilinçli olmamız gerekiyor.
Zira gıda kaybı ve israfı konusu, çiftçi ve üreticilerden başlayarak gıda sanayisine, toptancılardan perakendecilere ve en nihayetinde de tüketicilere kadar herkesin sorumluluk taşıdığı bir konudur.
“Gıda israfı” ve “gıda kaybı” kavramları
Bu konudaki kaynaklara göre, özellikle tüketici veya perakendeci düzeyinde israf edilen miktara “gıda israfı” deniliyor. Üreticiden son perakendeciye ulaşana kadarki süreçte israf olan kısma ise “gıda kaybı” denilmektedir.
Gıda israfı, sadece gıda miktarının sayısal olarak azalması anlamına gelmiyor. Aynı zamanda gıdanın üretiminden, sanayide işlenmesine ve nakliyesine kadar ara aşamalarda kullanılan tüm diğer kaynakların da israf edilmesi anlamına geliyor.
Mesela, tarımsal üretimde harcanan emek, mazot, gübre, sulama suyu, zira ilaç, yem ve tohumluğun israf olmasının yanı sıra; ilgili gıda sanayisinde harcanan işgücü, makine, enerji (elektrik, doğal gaz, vb.) gibi diğer tüm kaynakların da israf olması anlamına geliyor.
Salgın hastalık, savaş, kıtlık ve açlık gibi kavramların gündemde olduğu günümüz dünyasında, milyarlarca insanın sağlıklı, yeterli ve sürdürülebilir bir biçimde beslenmesini sağlayabilmek için öncelikle dünyadaki gıda kaybını ve israfını azaltmamız gerektiğini düşünüyorum.
FAO verilerine göre, sadece hasat ve perakende satış aşamaları arasında bile dünyada üretilen tüm gıdaların yaklaşık %14’ünün kaybedildiği belirtiliyor.
Gıda israfına karşı neler yapabiliriz?
Gıda israfının özellikle son tüketici nezdinde azaltılabilmesi için neler yapılabileceği konusunda çeşitli kaynaklardan ve FAO çalışmalarından derlediğim bazı kısa bilgileri sizlerle paylaşmak istiyorum.
- Birçok gıda ürününü evimizdeki dolap ve buzdolabında saklamaktayız. Bu ürünlerin son tüketim tarihi daha yakın olanlarını, yani daha eski olanlarını dolap ve buzdolaplarının daha ön raflarına koyarsak, bunların tüketimine öncelik vermemizi sağlayacaktır. Bu sayede de bu gıdaların israfının önüne geçilmiş olur.
- Gıdaların tazeliğini daha uzun süre koruyabilmesi için paket veya kap içinde saklanması ve bu paket veya kabın da kapalı olması önemlidir. Hava geçirmeyen vakumlu kaplar bu amaçla kullanılabilir. Böylece hem gıdanın dayanım süresi artacaktır hem de israf miktarı azalacaktır.
- Meyve ve sebze suyunu evde kendimiz de yapabiliriz. Bunun için daha olgun durumda olan ve fiziksel görünüşü bu sebeple biraz bozulduğu için tercih edilmeyen meyve ve sebzeleri kullanabilirsiniz. Böylelikle olgun hale gelmiş meyve ve sebzeleri israf etmemiş olursunuz.
- Hazırlanması daha basit olan, kapsamlı malzemeler vb. gerektirmeyen yemeklerden oluşan öğünler tercih edilebilir. Böylece yemek hazırlamak için birçok farklı gıdaya aynı anda ihtiyaç duyulmaz ve bunların israfı önlenebilir.
- Gıda alışverişlerinde sadece ihtiyacımız kadar olan miktarı almak tavsiye edilir. Böylece hem gıda israfını azaltabilir hem de ekonomik açıdan tasarruf etmiş olursunuz.
- Yerel gıda ve tarım üreticilerinin ürünlerini tercih etmeniz tavsiye edilir. Zira yerel üreticilerin (gıda – tarım) ürünlerini tüketmek suretiyle bölgenizdeki hem çiftçileri hem de gıda işletmelerini maddi açıdan desteklemiş olursunuz. Bu sayede bazı gıda ürünlerinin nakliye giderleri de azalacaktır ve nakliyenin sebep olduğu çevre kirliliği etkisi de bu sayede azalabilir. Hem de bu ürünlerin nakliyesi sırasında oluşacak gıda kaybının azalmasına katkı sağlayacaktır.
- Bir öğünden artan yemekler varsa ve bunları kısa sürede tüketemeyecekseniz, çöpe dökmektense bunları dondurarak saklayabilirsiniz. Ayrıca, bu gıdaları başka bir öğünde ek gıda – yemek olarak da kullanabilirsiniz. Bu da gıda tasarrufunu sağlayacaktır.
- Tüketilmeyen gıdaları çeşitli sosyal dayanışma ve hayır kurumlarına bağışlayabilirsiniz. Bu sayede gıda fazlasının israf edilmesinin önüne geçilebilir ve sosyal bir paylaşım sağlanmış olur.
Gıda kaybına karşı neler yapılabilir?
Üreticiden son perakendeciye ulaşana kadarki süreçte gıdanın israf ve kaybını önlemek için öncelikle gıdanın paketleme, depolama ve taşımacılık aşamalarının iyileştirilmesi gerekiyor.
Özellikle taze meyve ve sebzelerin paketlemesi sırasında çok fazla istifleme yapılması sonucu ürünlerin sıkışması ve ezilmesi söz konusu olabilir. Bu durum hem ürünlerin fiziksel yapısını bozmakta hem de dayanım sürelerini azalmasına, yani daha çabuk bozulmalarına – çürümelerine sebep olabilmektedir.
Bu sebeple özellikle taze ürünlerin paketlenmesi, depolanması ve nakliyesi sırasında istiflemeye özen gösterilmesi gerekir. Taze meyve sebzelerin paketlenmesi sırasında ise ezilmeye ve sıkışmaya sebep olmayacak nitelikteki kutu-kâğıt-seperatör vb. kullanmak daha uygun olabilir. Bu sayede gıda kaybı miktarı azaltılabilir.
Sonuç olarak…
Gıdadaki kayıp ve israfı azaltmak için üretici – nakliyeci – toptancı – perakendeci – tüketiciye kadar tüm kesimlere görev düşmekte. Eğer gıda tedarik zincirindeki tüm kesimler sorumlu ve bilinçli davranırlarsa, dünyadaki gıda israfını ve kaybını azaltabiliriz diye düşünüyorum.
Referanslar / Kaynakça:
- International Day of Awareness of Food Loss and Waste | FAO | Food and Agriculture Organization of the United Nations
- Three smart ways innovation is helping reduce food loss and waste | FAO Stories | Food and Agriculture Organization of the United Nations
- Reduce, reuse, recycle: a mantra for food packaging | FAO Stories | Food and Agriculture Organization of the United Nations
- 15 quick tips for reducing food waste and becoming a Food hero | FAO Stories | Food and Agriculture Organization of the United Nations