Anasayfa » Yazılarım » Genel Konular »
Dünyanın jeolojik tarihinde yaklaşık 1 Milyar yıllık kayıp bir süreç olduğunu hiç duymuş muydunuz?
Bu kayıp dönem, ilk olarak 150 yıl önce ABD’deki Büyük Kanyon’da araştırmalar yapan jeolog John Wesley Powell tarafından, bölgedeki düzenli kayaç tabakaları arasında 150 metrelik kayıp bir katman olduğunun fark edilmesi sonucu ortaya çıkmış.
Daha sonra bu konuda yapılan birçok çalışmalar sonucunda ise şu durum tespit edilmiş: Dünya yüzeyinde yer alan en genç sert kristalin kayaç tabakalarının 1,7 milyar yıl yaşında olduğu anlaşılmış fakat kumtaşı tabakalarının içindeki en eski kayaçların ise 550 milyon yıl yaşında olduğu tespit edilmiş. Yani dünyanın jeolojik geçmişinde neredeyse 1 milyar yıldan fazla süren bir “boşluk” veya “anomali” olduğu anlaşılmış.
Bilim insanları bu anomali dönemine tüm dünya üzerindeki kayaç tabakalarında rastlanıldığını belirtiyorlar. Yani dünyanın bazı bölgelerde bu kısım yüzeyin kilometrelerce altında yer alırken, bazı bölgelerde ise yüzeye çok yakın olarak gözlemlenebiliyor.
Söz konusu kayıp 1 milyar yıllık jeolojik dönemin hemen ardından yaşanan başka bir anomali dönemi daha var. Bu dönem “kambriyen patlaması” diye adlandırılıyor. Bu dönemde, yani 541 milyon yıl önce Dünya’daki canlıların miktarında ve çeşitliliğinde ani bir çoğalma olduğu tespit edilmiş. Bilim insanları, bu süreçte özellikle okyanuslarda yaşayan canlılar başta olmak üzere birçok türde hayvanların miktarında adeta bir patlama yaşandığını ifade ediyorlar. İşte bu canlı tür ve miktarında adeta patlama yaşanan dönemin hemen öncesinde ise bahsettiğim yaklaşık 1 milyar yıllık kayıp olarak adlandırılan dönem yer alıyor. Bu iki dönemin birbiriyle bağlantılı olabileceği de düşünülüyor.
Sebep ne olabilir?
Bilim insanlarının söz konusu kayıp 1 milyar yıllık sürecin sebebine ilişkin bazı teorileri var. Kısaca bunlardan bahsetmek istiyorum:
Buzul çağı ve “kartopu Dünya” teorisine göre; dünya milyonlarca yıl süren bir buzul çağı yaşamış olabilir. Böyle bir süreçte tüm dünyayı saran buzullar, çok yavaş hareket ederek üzerinde bulundukları kayaç kabuğu aşındırarak, en nihayetinde 1 miyar yıllık bir kayaç tabaksının tamamen kaybolmasına sebep olmuş olabileceği öne sürülüyor.
İkinci teori de ise yaklaşık 1 milyar yıl önce oluştuğu belirtilen süper kıta “Rodina” (bugünkü doğu Antarktika’dan, Hindistan, Sibirya, Çin, Güney Amerika, Kuzey Amerika ve Afrika’nın bir kısmını kapsayacak genişlikte devasa bir kıta) parçalanma sürecinden bahsediliyor. Bu dev kıtanın parçalanması sürecinde altında yer alan 1 milyar yıllık kayaç tabakasının da tamamen yok olmasına sebep olmuş olabileceği öne sürülüyor.
Hatta bu dev kıtanın erozyon sonucu tamamen yok olarak okyanuslara karışması sonucunda, denizlerde müthiş miktarda mineral birikmiş olabileceği ve bunun da yukarıda bahsettiğim “kambriyen patlamasının” (canlı türlerinde ve miktarında devasa artış yaşanan dönem) sebebi olabileceği belirtiliyor.
Bu konudaki üçüncü teori ise tek bir tane kayıp milyar yıllık dönem olmadığı; aslında bunun birbirinin ardı sıra gerçekleşen birkaç dönemin bir bileşkesi olabileceği belirtiliyor. Yani bu dönemlerde dünya yüzeyinde ya hiç yeni kaya oluşmadı veya mevcut tabakalar bir süre için yok oldu. İşte bu şekilde ardı sıra gerçekleşen birden fazla jeolojik dönem yaşanmış olabileceği de öne sürülüyor.
Araştırmalar devam ediyor...
Dolayısıyla henüz dünyanın jeolojik tarihindeki kayıp 1 milyar yıllık sürecin sebebi tam olarak çözülebilmiş değil.
Bilim insanları, bu dönemin ardındaki sebepleri ve gerçekleri ortaya çıkarabilmek için “termokronoloji” (kayaların yaşını tahmin etmek amacıyla, kayaların ilk oluştukları zamandan beri sıcaklıklarının nasıl değiştiğini ölçen bir teknik) gibi yeni teknolojileri kullanmak vasıtasıyla daha fazla veriye sahip olmaları gerektiğini belirtiyorlar.
Belki de bu sayede, yakın bir gelecekte söz konusu kayıp jeolojik dönemle ilgili yepyeni bilgilere ulaşılması mümkün olabilecek.
Referanslar / Kaynakça:
- One million years of glaciation and denudation history in west Greenland | Nature Communications
- The Late Great Unconformity of the Central Canadian Shield – Sturrock – 2021 – Geochemistry, Geophysics, Geosystems – Wiley Online Library
- The strange race to track down a missing billion years – BBC Future
- John Wesley Powell – Wikipedia